Lotnictwo od lat pozostaje jedną z najważniejszych gałęzi gospodarki Unii Europejskiej. W roku 2023[1] sektor zatrudniał bezpośrednio dwa miliony osób, przynosząc 174 mld euro do unijnego PKB. Jednak wpływ gospodarczy lotnictwa znacznie wykracza poza samą nominalną branżę. Należy go oceniać w całościowym kontekście, biorącym pod uwagę łańcuchy dostaw, koszty pracownicze i przede wszystkim zyski pochodzące z sektora turystycznego napędzanego przez transport lotniczy. Przyjmując taką metodologię, zobaczymy, że wpływ lotnictwa na gospodarkę UE sięga 760 mld euro i 9,2 mln miejsc pracy. To 4,4 proc. europejskiego zatrudnienia oraz 4,5 proc. PKB.
Prognozy Oxford Economics zakładają, że do 2043 r. szeroko rozumiane lotnictwo i turystyka będą zapewniały nawet do 14 mln miejsc pracy i generowały 1,5 bln euro PKB. Nie oznacza to jednak, że przyszłość unijnego sektora lotniczego rysuje się wyłącznie w różowych barwach – jednym z największych wyzwań pozostaje utrzymanie jego globalnej konkurencyjności, co przy ambitnych, a tym samym kosztownych celach środowiskowych Unii Europejskiej rodzi dylemat wymagający politycznego rozwiązania na najwyższym szczeblu.
„Gotowi na 55”
Cele unijnej polityki klimatycznej zapisano w pakiecie „Gotowi na 55”
(„Fit for 55”) przedstawionym przez Komisję Europejską w 2021 r. W jego skład wchodzą liczne wnioski ustawodawcze (część z nich została już wdrożona), które mają ustanawiać nowe inicjatywy i zmieniać przepisy tak, aby polityka UE była zgodna z celem klimatycznym, jakim jest osiągnięcie redukcji emisji o co najmniej 55 proc. do 2030 r. (w porównaniu do emisji z roku 1990).
W ramach pakietu „Gotowi na 55” zaproponowano m.in. zmiany w przyjętym jeszcze w 2005 r. unijnym systemie handlu uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla (EU Emissions Trading System – EU ETS), polegające m.in. na wycofaniu darmowych uprawnień do emisji dla lotnictwa do 2026 roku[2]. Obecnie do 2026 r. włącznie systemem ETS objęte są tylko loty wewnątrz EOG, aby dać ICAO czas na opracowanie i pełne wprowadzenie międzynarodowego programu kompensacyjnego Carbon Offsetting and Reduction Scheme for International Aviation (CORSIA), który obejmuje loty i emisje z nimi związane na trasach poza UE.
W związku z pakietem „Gotowi na 55” opracowany został także projekt ReFuelEU Aviation, który ma pomóc zmniejszyć ślad środowiskowy sektora lotniczego poprzez powszechne wdrożenie zrównoważonego paliwa lotniczego (Sustainable Aviation Fuel – SAF). Od 1 stycznia 2025 r. minimalny udział SAF w mieszance paliwa tankowanego został określony na poziomie 2% i będzie wzrastał w sposób przewidziany w regulacji wraz z upływem lat. Rozporządzenie zawiera także przepisy dotyczące tzw. anti-tankeringu – założenia, że roczna ilość paliwa lotniczego pobieranego przez danego operatora statku powietrznego w danym unijnym porcie lotniczym wynosi co najmniej 90% wymaganego rocznego paliwa lotniczego. Obok ograniczonej dostępności i aktualnej wysokiej ceny SAF jednym z istotnych wyzwań jest dopuszczenie przez Komisję Europejską stosowania systemu book&claim, w ramach tzw. mechanizmu elastyczności, aby umożliwić dostawy SAF w UE bez fizycznego połączenia z miejscem każdorazowego tankowania na każdym wspólnotowym lotnisku. Mechanizm elastyczności sam w sobie jest zaakceptowany przez Komisję Europejską jako element ReFuelEU, jednak obecnie oczekujemy aktu delegowanego, uszczegółowiającego jak dokładnie wygląda i funkcjonuje mechanizm.
Unijny kompas konkurencyjności
Kwestie konkurencyjności unijnej gospodarki nie pozostały niezauważone. We wrześniu 2024 r., światło dzienne ujrzał tzw. Raport Draghiego, wzywający do zwiększenia konkurencyjności UE oraz poluzowania ograniczeń biurokratycznych. W raporcie tym wskazano na poszerzającą się lukę gospodarczej żywotności i atrakcyjności między Unią Europejską a USA i państwami azjatyckimi, na niekorzyść tej pierwszej.
W zakresie sektora lotnictwa dokument stwierdza, że warunkiem koniecznym dla zachowania przez UE konkurencyjności jest zagwarantowanie sprawnie funkcjonującej, innowacyjnej i prosperującej branży transportowej. Jednocześnie wskazuje, że w horyzoncie 2050 roku dojdzie do znaczącego wzrostu popytu na podróże lotnicze (79 proc. w stosunku do poziomu z 2019 r. i około 50 proc. wzrostu zapotrzebowania w transporcie lotniczym). Tak wysoki poziom wzrostu przy jednoczesnej konieczności realizacji kosztownego procesu dekarbonizacji sektora wymaga aktywnego działania ze strony instytucji UE na rzecz wsparcia rodzimych przewoźników lotniczych i lotnisk, tak aby mogły skutecznie konkurować z podmiotami spoza wspólnoty.
Pod koniec stycznia 2025 r., Komisja Europejska opublikowała zaś „Kompas konkurencyjności dla UE” („A Competitiveness Compass for the EU”[3]), nawiązujący do Raportu Draghiego, który wskazuje, że jej działania będą skupiały się na eliminowaniu luki innowacyjnej, opracowaniu wspólnego planu działania na rzecz dekarbonizacji oraz zmniejszeniu nadmiernych zależności zewnętrznych i zwiększeniu bezpieczeństwa. Zapowiedziano także opracowanie założeń Clean Industrial Deal (pierwszy kwartał 2025) oraz Sustainable Transport Investment Plan (trzeci kwartał 2025), w ramach których mogą się znaleźć propozycje istotne dla lotnictwa i poprawy jego konkurencyjności. Postanowienia zawarte w tych dokumentach będą stanowić o nowym strategicznym otwarciu gospodarczym UE i mogą zdefiniować pozycję konkurencyjną europejskiego lotnictwa na kolejne dekady.
Polska prezydencja w Radzie UE
Okazją do podjęcia wątków lotniczych, istotnych także dla funkcjonowania podmiotów wchodzących w skład Polskiej Grupy Lotniczej, jest trwająca od początku stycznia polska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej. Wśród filarów polskiej prezydencji znalazło się m.in. zapewnienie bezpieczeństwa i swobody działalności gospodarczej, co ma oznaczać pogłębienie jednolitego rynku, zmniejszenie obciążeń biurokratycznych oraz przywracanie uczciwych warunków konkurencji na globalnym rynku dla przemysłu Unii Europejskiej. Istotne mają być także kwestie transformacji energetycznej oraz zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego[4].
Polska Grupa Lotnicza aktywnie uczestniczy w dialogu publicznym w celu opracowania optymalnych środków, które zajmą się kwestią konkurencyjności sektora lotniczego UE. Takie zagadnienia, jak infrastruktura produkcji SAF (w Polsce nad uruchomieniem produkcji pracuje Orlen), obciążenia fiskalne związane z emisjami, udoskonalenie zarządzania ruchem lotniczym, należą do tych, które wymagają dyskusji z instytucjami unijnymi oraz przedstawicielami sektora.
Kwestią istotną dla konkurencyjności lotnictwa europejskiego są także wyzwania dotyczące rozporządzenia 261/2004 regulującego prawa pasażerów. Branża dostrzega konieczność wyeliminowania rozbieżności w orzeczeniach sądów krajowych i Europejskiego Trybunału Sprawiedliwość (TSUE) w tym zakresie, uproszczenia i ujednolicenia stosowania rozporządzenia w UE, jak i zasadność uregulowania działalności firm pośredniczących (które często pobierają 20 – 50% odszkodowania należnego pasażerowi). Europa ma możliwość jednoczesnego utrzymania swojego przywództwa w redukcji emisji w lotnictwie, stania się potęgą technologiczną w dziedzinie zrównoważonych technologii lotniczych oraz utrzymania swojego cenionego portfela linii lotniczych o wysokiej jakości i dostępności. Jednak łączne osiągnięcie tych celów wymaga priorytetowego traktowania konkurencyjności jako głównej wytycznej.
Nasza perspektywa jako branży i jako PLL LOT jest jasna. W pełni uznajemy i popieramy konieczność działań dekarbonizacyjnych i uczynienie lotnictwa oraz szerzej – całego transportu i przemysłu przyjaznym dla środowiska. Mamy też jednak pełną świadomość kosztów związanych z transformacją klimatyczną. Europa jest w awangardzie zmian w tym zakresie, ale dostrzegamy też, że obniża to konkurencyjność europejskiego lotnictwa względem podmiotów z innych regionów, które nie muszą w tak szybkim tempie dostosowywać się do daleko idących regulacji. Na konkurencyjność przewoźników unijnych wpływają także kwestie związane z przepisami w zakresie odszkodowań dla pasażerów czy zachwianie konkurencji wynikające z zamknięcia przestrzeni powietrznej Rosji. Komisja Europejska planuje zmiany w regulacjach slotowych, rozporządzeniu dotyczącym opłat lotniskowych, dyrektywie handlingowej czy wreszcie rozporządzeniu 1008/2008 w sprawie wspólnych zasad wykonywania przewozów lotniczych na terenie Wspólnoty. Jesteśmy przekonani, że w czasie polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej głos branży w tych sprawach będzie słyszalny. PLL LOT są aktywnym członkiem IATA, jedną z kluczowych linii w stowarzyszeniu Airlines International Representation in Europe czy wreszcie członkiem założycielem działającego w Brukseli Związku Pracodawców Business & Science Poland. Skutecznie wykorzystujemy te platformy do komunikowania potrzeb branży lotniczej i kształtowania przyszłych regulacji.
Grzegorz Michorek
Zastępca Dyrektora Biura Siatki ds. Aliansów i Relacji Zewnętrznych
Polskie Linie Lotnicze LOT
Podstawą działań zmierzających do kształtowania środowiska regulacyjnego są analizy i stanowiska przegotowane przez naszych ekspertów z Biura Paliw, Biura Compliance, Prawnego czy Operacyjnego, jak również bezpośrednio pochodzące ze Spółek Grupy PGL. Materiały z jednostek merytorycznych są zbierane, opracowywane, a następnie komunikowane starannie wybranymi kanałami przez Dział Aliansów i Relacji Zewnętrznych działający w ramach Biura Siatki. Przy tej okazji chciałbym wyrazić szacunek dla profesjonalizmu, jakości współpracy i wsparcia, jakie otrzymujemy w naszych działaniach.
Wybrane Unijne regulacja dla rynku lotniczego. Sprawdź u źródła
(i) Sustainability
(ii) Passenger rights
(iii) Revision of airport legislation
(iv) Air services
(v) Competitiveness
(vi) MDMS
Przypisy:
[1] Źródło danych: Aviation Benefits Beyond Borders 2024. Link: https://aviationbenefits.org/around-the-world/eu-27/.
[2] Zmniejszenie o 25% w 2024, o 50% w 2025 i o100% w 2026 roku.
[3] Źródło: https://commission.europa.eu/document/download/10017eb1-4722 – 4333-add2-e0ed18105a34_en.
[4] Źródło: https://polish-presidency.consilium.europa.eu/pl/program/priorytety-prezydencji/.