fot. arch. Amelia Earhart – Pierwsza kobieta, która przeleciała nad Oceanem Atlantyckim jako pasażerka i pierwsza kobieta, która jako pilotka uczyniła to samotnie, za co została odznaczona Zaszczytnym Krzyżem Lotniczym.
Działania na rzecz równouprawnienia płci prowadzone są przez Unię Europejską[1], Międzynarodową Organizację Pracy[2] i wiele instytucji na świecie. Wyrównywanie poziomu zatrudnienia kobiet i mężczyzn oraz ich zarobków sprzyja rozwojowi gospodarczemu i wzrostowi poziomu życia. Dane Światowego Forum Ekonomicznego pokazują, że państwa o najmniejszym „gender gap” to w większości te z największym PKB na mieszkańca[3].
W lotnictwie występuje duże zróżnicowanie poziomu zatrudnienia w zależności od charakteru wykonywanej pracy. Personel pokładowy jest w większości obsadzony przez kobiety, podczas gdy zdecydowaną większość pilotów i mechaników stanowią mężczyźni – to cecha wspólna dla branży na całym świecie.
Aktualne dane Międzynarodowej Organizacji Lotnictwa Cywilnego (ICAO)[4] wskazują, że globalnie udział licencjonowanego personelu płci żeńskiej w lotnictwie, obejmującego pilotów, kontrolerów ruchu lotniczego i specjalistów ds. obsługi technicznej, wynosi około 5,13 proc. Kobiety stanowią obecnie 4,69 proc. wszystkich pilotów, 3,11 proc. inżynierów obsługi technicznej samolotów, ale już 21,12 proc. kontrolerów ruchu lotniczego.
W samej Europie wskaźniki te minimalnie się róźnią: kobiety stanowią 4,2 proc. pilotów, 4,08 proc. mechaników i 21,97 proc. kontrolerów ruchu lotniczego. Najbardziej sfeminizowaną częścią lotnictwa jest kontrola ruchu lotniczego w Ameryce Łacińskiej – tutaj aż 34,45 proc. stanowią kobiety.
W Polsce obecnie ok. 3,4 proc. licencjonowanych mechaników to kobiety – to wzrost o 1,2 p.p. względem roku 2020. W przypadku służby kontroli ruchu lotniczego kobiety stanowią aż 27 proc. i jest to o 1,3 p.p. więcej niż przed pięcioma laty. Jeśli chodzi o pilotów posiadających licencję ATPL(A), to w tym przypadku kobiety stanowią 4 proc. i jest to o 0,3 proc. więcej niż w 2020 r[5].
Regionalne zróżnicowanie
Nieco inne spojrzenie na liczbę kobiet w lotnictwie pokazuje raport IATA oparty na danych z 2023 roku[6]. Kobiety stanowią 41 proc. wszystkich zatrudnionych w firmach lotniczych biorących udział w badaniu, co pokazuje postępujący trend równości płci w branży. Jednakże warto podkreślić, że dane te obejmują całość zatrudnienia, w tym zarówno personel pokładowy, jak i inne stanowiska nielicencjonowane.
Najmniej zmaskulinizowanym regionem pod względem udziału kobiet w zawodzie jest Azja i Pacyfik, gdzie stanowią one 47 proc. wszystkich zatrudnionych. Europa wypada gorzej, lecz powyżej średniej globalnej. Najmniej kobiet w lotnictwie pracę znajduje w regionie Afryki i Bliskiego Wschodu, gdzie jest ich 33 proc. To m.in. efekt uwarunkowań kulturowych i religijnych.
Dane IATA wskazują, że porty lotnicze i firmy produkcyjne są najbardziej zdominowane przez mężczyzn, z odpowiednio 18,4- i 18,8‑proc. udziałem kobiet. Linie lotnicze zgłaszają najwyższy udział kobiet w zatrudnieniu (42,4 proc.), co wynika z wysokiego udziału kobiet wśród personelu pokładowego. Niewiele mniej kobiet reprezentuje zawody związane z leasingiem samolotów; wiele kobiet pracuje także w agencjach zarządzających ruchem lotniczym i biurach podróży.
Pomimo stosunkowo dużej reprezentacji kobiet wśród wszystkich pracowników linii lotniczych, liczba kobiet na stanowiskach kokpitowych pozostaje niedoreprezentowana. Zgodnie z danymi IATA w 2023 roku średnio 6 proc. całego personelu kabinowego stanowiły kobiety. Tutaj również widać znaczne różnice między regionami: od 3,7 proc. w Afryce i na Bliskim Wschodzie, przez 7 proc. w Europie, do 12,3 proc. w Azji Północnej.
Liczba kobiet-pilotów szybko jednak rośnie. Przykładowo w Stanach Zjednoczonych w niższych grupach wiekowych odsetek kobiet-pilotów wzrasta do 8,2 proc. Z kolei brytyjski Urząd Lotnictwa Cywilnego informuje, że między 2019 a 2023 rokiem nastąpił 26-proc. wzrost liczby licencji pilotów uzyskiwanych przez kobiety. Podobny trend widać w wielu państwach na świecie.
Indie zajmują najwyższą pozycję pod względem różnorodności płci w lotnictwie, a kobiety stanowią 14 proc. pilotów komercyjnych. To historia sukcesu napędzanego przez szeroki zakres czynników, takich jak programy wyrównujące szanse kobiet w korporacjach, programy rządowe oraz niekiedy bardzo duża pomoc rodzin. Indie zresztą już od wielu lat zachęcają kobiety to aktywności w zakresie nauki, technologii, inżynierii i matematyki (STEM), co przynosi bardzo dobre rezultaty.
Z raportu IATA wynika, że kobiety są już teraz dość dobrze reprezentowane na stanowiskach kierowniczych – w skali globalnej jest ich 31 proc. Co znamienne, każdy region, z marginalnym wyjątkiem Azji Północnej (24 proc.), zgłosił, że kobiety zajmują ponad jedną czwartą ról zarządczych, a najlepiej pod tym względem wypada Europa.
Szybki wzrost zatrudnienia kobiet.
W latach 2021 – 2023 zatrudniono około 149 tys. nowych pracowników netto, a prawie 48 proc. z nich stanowiły kobiety, co w efekcie dało wzrost o 1 p.p. udziału kobiet w całkowitym zatrudnieniu w sektorze. Biorąc pod uwagę liczbę pracowników w lotnictwie, stanowi to znaczący wynik osiągnięty w dość krótkim okresie.
We wskazanych latach zatrudnionych zostało 10 500 dodatkowych pracowników personelu latającego, z czego około 12 proc. zatrudnionych stanowiły kobiety, co daje znacznie wyższy odsetek niż 5,1 proc. udziału kobiet zatrudnionych do pracy w kokpitach samolotów w 2021 roku. Przyczyniło się to do 37-proc. wzrostu liczby kobiet na tych stanowiskach, co wskazuje na znaczący postęp w kierunku zróżnicowania płciowego wśród pilotów. Wzrost napędziły większe i bardziej ukierunkowane inwestycje branżowe, których celem jest przyciąganie do tego sektora kobiet.
Zdaniem IATA najbardziej wyróżniającym się regionem była Azja Północna, która w ciągu ostatnich dwóch lat zwiększyła ponad dwukrotnie udział kobiet wśród pracowników personelu latającego. Odsetek kobiet zatrudnionych na stanowiskach technicznych wzrósł we wszystkich regionach, przy czym największy wzrost – o 2,9 p.p. – odnotowano w Europie.
Co ciekawe, zmalał o 0,3 p.p. odsetek kobiet zatrudnionych jako personel pokładowy. Niewielki spadek ogólnego udziału kobiet wynika z faktu, że mężczyźni coraz częściej podejmują pracę jako stewardzi, a coraz więcej linii lotniczych – w ramach swojego zobowiązania do zapewnienia lepszej równowagi płci – uwzględnia zobowiązanie do zatrudniania większej liczby mężczyzn do tego rodzaju pracy.
Bycie kobietą w lotnictwie, a zwłaszcza w zawodzie mechanika lotniczego, to zarówno wyzwanie, jak i ogromna satysfakcja. Obecnie stanowimy mniej niż 3% wszystkich mechaników lotniczych, choć nasz udział stopniowo rośnie. Dla mnie to praca pełna wyzwań, które uwielbiam. Trzeba być odporną, pewną swoich umiejętności i gotową na ciągły rozwój – ale właśnie to jest w tym zawodzie najlepsze. Kiedy robisz coś, co naprawdę kochasz, żadna przeszkoda nie jest nie do pokonania.
.….….….….….….….….….…
Justyna Wardziak
mechanik lotniczy, LOTAMS
Równość lekarstwem.
Sektor lotnictwa nadal się rozwija i przewiduje się, że będzie rósł w sposób stabilny w perspektywie długoterminowej. IATA przewiduje, że liczba podróży pasażerskich rocznie osiągnie około 8 miliardów w 2043 roku, w porównaniu z 3,8 miliarda w 2023 roku. Wzrost ten będzie się rozwijał w nieco wolniejszym tempie na bardziej dojrzałych rynkach transportu lotniczego w Europie i Ameryce Północnej, odpowiednio na poziomie 2,3 i 2,7 proc. rocznie od 2023 roku. Mimo to, biorąc pod uwagę wielkość tych rynków, nawet stosunkowo skromniejsze wskaźniki wzrostu spowodują, że do końca 2043 roku w tych dwóch regionach przybędzie 650 milionów dodatkowych podróży pasażerskich rocznie.
Wraz z oczekiwanym wzrostem rynku pojawia się potrzeba zatrudniania większej liczby pracowników – we wszystkich zawodach sektora lotniczego – aby sprostać dodatkowemu popytowi. Automatyzacja i sztuczna inteligencja zmienią charakter wielu miejsc pracy, lecz sprostanie rosnącemu popytowi nie będzie możliwe, jeśli nie wzrośnie odsetek kobiet pracujących w sektorowych zawodach.
Sytuacja w Polskiej Grupie Lotniczej nie odbiega znacząco od średniej europejskiej, a jeśli już, to odbiega w górę. W przypadku PLL LOT udział kobiet wśród personelu latającego (piloci) wzrósł do 7 proc. w roku 2024 z ok. 5 proc. w 2019 r. Co ciekawe, dane Polskiej Akademii Lotniczej pokazują coraz większe zainteresowanie kobiet uzyskaniem licencji PPL(A), która często jest pierwszym krokiem w karierze zawodowej. Obecnie 18 proc. osób rozpoczynających szkolenie to kobiety, a w roku 2020 było ich jedynie 15 proc[1].
Również w PLL LOT wśród personelu pokładowego obserwuje się wzrost liczby mężczyzn. Kobiety nadal dominują w tej grupie, jednak ich udział zmniejszył się z 74 proc. w 2019 roku do 70 proc. w 2025 roku.
W LS Airport Services kobiety stanowią ok. 30% wszystkich pracowników Spółki. Natomiast w obszarze obsługi pasażerskiej LSAS zatrudnia niemal tyle samo kobiet co mężczyzn.
W roku 2024 liczba całkowita kobiet zatrudnionych w LOTAMS wyniosła 232, z czego 39 na stanowisku produkcyjnym, 105 – wsparcie produkcji m a 88 kobiet pracuje na stanowiskach back office.
W LS Technics kobiety stanowią 11% zatrudnionych w Spółce – jest ich obecnie 92. Ponad połowa z nich jest zatrudniona w obszarze techniki, a 14 pań pracuje na stanowisku mechanika lotniczego.
Lotnictwo wciąż kojarzy się głównie z mężczyznami, ale kobiety coraz śmielej wkraczają do kokpitów.
W PLL LOT stanowimy już 7% załogi, przewyższając światową średnią wynoszącą 4%. To pozytywny trend, który mam nadzieję będzie się utrzymywać.
Choć kobieta w kokpicie bywa dla pasażerów niespodzianką, ich reakcje są bardzo pozytywne, co pokazuje zmieniającą się świadomość społeczną. Spotykam się z opiniami, że kobiety w pracy wyróżnia opanowanie, cierpliwość i skupienie na procedurach. Być może, chociaż w moim odczuciu umiejętności pilotażowe nie zależą od płci, lecz od znajomości procedur, kompetencji i doświadczenia.
Zachęcam wszystkie kobiety do podążania za marzeniami o lataniu. W PLL LOT mamy już 60 kobiet za sterami i jestem przekonana, że ich liczba będzie rosła. Lotnictwo to pasja, wyzwanie i spełnienie marzeń – warto o nie walczyć!
[1] Strategia na rzecz równouprawnienia płci: https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/policies/justice-and-fundamental-rights/gender-equality/gender-equality-strategy_pl
[2] Women in business and management: Building on the legacy of the Beijing Declaration: https://www.ilo.org/publications/women-business-and-management-building-legacy-beijing-declaration
[3] Więcej: Global Gender Gap Report: https://www.weforum.org/publications/global-gender-gap-report-2024/
[4] Dane dostępne są na stronie ICAO: https://public.tableau.com/app/profile/icaodataanalytics/viz/RegionalPersonnelByGenderAnalysis/PersonnelbyGender.
[5] Źródło: Dane Urzędu Lotnictwa Cywilnego, obliczenia własne.
[6] Źródło: Dane IATA za “Gender in Aviation Celebrating progress while looking to the future”, wrzesień 2024. Dane obejmują podmiot, które są sygnatariuszami (obecnie to ponad 200 podmiotów, z których ok. 80% to linie lotnicze) inicjatywy IATA 25by2025 oraz wzięły udział w badaniu.z
[7] Dane szacunkowe na podstawie list zgłoszeń uczestników szkoleń teoretycznych PPL(A) przesyłanych do Urzędu Lotnictwa Cywilnego w latach 2020 – 2025. Źródło: PAL
